مند خورموج(خلتک)

تاریخ تمدن بوشهر به بیش از پنج هزار سال پیش باز می گردد. زیگورات مذهبی مربوط به دوران طلایی عیلام ، به نام کی ری ری شا در هزارة سوم پیش از میلاد که آثار آن توسط پزارد فرانسوی در سال 1913 در تل پی تل بندر بوشهرحفاری شد مکانی بوده است که در کنار مراسم مذهبی ، درمان های طبی بیماران نیز در آن انجام می پذیرفته است زیرا در تمدن باستانی عیلامی ، مذهب ، جادو و طب با یکدیگر ارتباط و پیوستگی نزدیک داشته اند و روحانیون زیگورات های تمدن های باستان به عنوان پزشک نیز نقش ایفا می کردند ،آنان آشنایی عمیقی با آناتومی بدن و درمان های جراحی ، حتی جراحی ناحیه چشم و جمجمه داشتند.
از دودمان ایرانی که در شبه جزیره بوشهر ساکن بوده اند و به حد بالایی از تمدن و شهر نشینی دست یافتند ، پارت ها هستند که در تحقیقاتی که توسط نگارنده در ویرانه های ساحلی شهر بزرگ پارتی ، واقع در ساحل غربی بوشهر ، انجام گردیده است، به ادوات و ظروف سفالین لوله داری که کاربری در علوم دارویی و مصرف شربت های طبی داشته اند برخورد نموده است که نمایانگر رشد علمی و تکنولوژیک این شهر در آن دوران است. یکی از دانشگاههای عصر ساسانی ، همزمان با دانشگاه جندی شاپور ، دانشگاه بندر سی نیز است که آثار این بندر اکنون در روستای حصار در 16 کیلومتری جنوب بندر دیلم و 20 کیلومتری شمال بندر گناوه پا برجا می باشد. همانگونه که در دانشگاه جندی شاپور ، علم پزشکی در بیمارستان آموزشی آن آموزش داده می شده است، بی شک در شهر دانشگاهی سی نیز می بایست بر اساس الگوی دانشگاه جندی شاپور ، آموزش پزشکی نیز انجام می پذیرفته است که پژوهش های باستان شناسی آینده در این بندر از رازهای شگفت انگیز پیشرفت علم و صنعت آن پرده برخواهد داشت. همچنین در دوران تمدن اسلامی ، به بندر تجارتی سیراف در استان بوشهر برمی خوریم که مشهورترین بندر تجارتی قرون وسطی در جهان اسلام بوده است. ابومنصور ، استاد پزشکی ابن سینا ، در جلسات درس به او و دیگر دانشجویانش از روش های جراحی و پزشکی سخن می گوید که در سیراف آموخته است و این حاصل برخورد سیرافیان بازرگان با تمدن مصر باستان که تاریخ پزشکی آنان به بیش از دو هزار سال پیش از میلاد می رسد می باشد. روش های جراحی مغز و آناتومی و اصول کالبد شکافی که مصریان در طول تاریخ خویش باز می جویند، از راه این مهاجران دریا، این ارثیه گرانبها به سیراف می رسد تا در دامان خود پزشکانی چون پور سینا را به پرورش در آورد که نوشتارش 600 سال مسأله آموز دانشکده های پزشکی اروپا تا حتی پیش از دوران رنسانس می باشد. در سیراف پیش از اعمال جراحی با ماده ای که از تقطیر خرما به دست می آوردند بر زخم ها می مالاندند تا از عفونت های پس از جراحی که اکنون نیز از اساسی ترین مسائل جراحی است جلوگیری کنند. ماهان ابن بحر سیرافی ، زمانی که بر سرزمین جاوه فرود می آمد به یادداشت برداری از گیاهان این بوم می پردازد تا آنجا که داروهای گیاهی بسیاری در سیراف رایج می گردد. یکی از این داروها کینین است که تب مالاریا و تب های نوبه ای بومی آن بندر با آن درمان می کردند و ابن منصور در سیراف از این دارو آگاه شده و تجویز آن را به دانشجویان خود مانند ابن سینا آموزش می دهد. این همان دارویی است که اروپاییان تا سده های پیش از رنسانس و کشف آمریکای لاتین از آن آگاهی نمی یابند. پس از تمدن درخشان اسلامی و حضور پر صلابت آن در بندر سیراف بوشهر، به نشانی از تاریخ پزشکی بوشهر بر نمی خوریم تا در سال 1763 میلادی که نخستین سازمان درمانی جدید در عصر استعمار در بوشهر تشکیل می شود و مستر مین رینگ ، نخستین جراح مقیم آن می شود.
کریم خان ، شاه ایران از اهمیتی که بصره یافته بود و تجارت هندوستان را از بنادر ایران منحرف می کرد احساس نگرانی می کرد و تصمیم گرفت آن شهر را مورد حمله قرار داده و تسخیر کند. در نتیجه ، کارکنان شرکت هند شرقی بیمارستان بصره ، این شهر را ترک و در بوشهر مستقر شدند و مبلغ دو هزار روپیه برای تأسیس بیمارستان در شهر بوشهر صرف گردید. پس از این زمان ، در طول دوران استعمار ، پزشکان و جراحان حاذقی در شهر بوشهر به صورت دائم وجود داشته اند و از بیماری های منطقه که در گزارشات این پزشکان و جراحان اشاره شده است می توان از وبا، طاعون ، مالاریا ، مرض رشته و تراخم نام برد. حتی در سال 1896 میلادی ، به دلیل شیوع بیماری طاعون ، پزشکان روس نیز در بوشهر در مورد این بیماری به پژوهش پرداختند.
از اقدامات بی نظیر و بی همتای سیستم خدمات بهداشتی بندر بوشهر تأسیس قرنطینه بود که هزینه سنگین آن به عهده دولت ایران بود و به دلیل وجود دستگاههای پیشرفته ضد عفونی آن، این قرنظینه به عنوان سد جلوگیری از سرایت وبا و طاعون از شرق به اروپا خود نمایی می کرد. نظارت انگلیسی ها بر این قرنطینه ، از سوی وزارت امور خارجه وقت ایران در تاریخ 1307 شمسی پایان داده شد و سرپرست طبی قرنطینه به دست بهرامی که در انستیتو پاستور تهران خدمت کرده بود سپرده شد. همچنین سرپرستی بیمارستان خیریه بندر بوشهر نیز به بهرامی سپرده شد. این بیمارستان در سال 1916 میلادی توسط دولت های انگلیس و ایران ساخته شده بود و تجار محلی به طیب خاطر قبول کرده بودند که عوارض مختصری بر تمام مال التجاره هایی که از بندر عبور داده می شدند بسته شود تا حیات اقتصادی بیمارستان به مخاطره نیفتد. این بیمارستان که یک سازمان خیریه و افتخاری بود ، به عنوان یک مؤسسه ایرانی و انگلیسی محسوب می شد که با مقاصد خیر خواهانه هر دو دولت و با کمک های مالی ایران و انگلیس اداره می شد. از این رو بندر بوشهر در ساخت بیمارستان و مؤسسات تمدنی جدید درمانی ، نه تنها در ایران بلکه در سطح منطقه خلیج فارس تاریخی منحصر بفرد دارد.
د رمدرسه سعادت بوشهر نیز که همسنگ دارالفنون تهران بود تلاشی صورت گرفت که آن را به یک کالج تخصصی ارتقاء دهند. سند با ارزشی در آرشیو سری اسناد مدرسه سعادت است که نشان می دهد تلاشی برای آموزش پزشکی در مدرسه سعادت نیز به انجام رسیده است. همچنانکه در دارالفنون ، طب پس از یک سال آموزش تئوری به صورت بالینی در بیمارستان آموزش می دادند. اکنون در آرشیو تاریخی کتابخانه مدرسه سعادت ، 36 جلد کتاب تخصصی علوم پزشکی در زمینه بیماری های داخلی ، جراحی ، زنان و زایمان ، چشم پزشکی ، آناتومی ، فیزیولوژی ، پاتولوژی و بیوشیمی بالینی موجود است که 31 جلد از این کتب به زبان فرانسه بوده که در سال های 1823 الی 1875 میلادی در پاریس به چاپ رسیده اند. از این رو ، شهر بوشهرنیز در راستای تأسیس نهادهای آموزش پزشکی مدرن نیز پیشرو بوده است.
دکتر ایرج نبی پور عضو انجمن دوستداران میراث فرهنگی در بوشهر و خلیج فارس